Μένης Κουμανταρέας

 Ντέμιαν -1961, Έρμαν Έσσε

Χρονικό της εφηβείας του Εμίλ Σινκλαίρ

  Η  μπαλάντα του λυπημένου καφενείου - 1969, Κάρσον ΜακΚάλλερς

Τριάντα οκτώ χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση, επανακυκλοφορεί, σε αναθεωρημένη έκδοση, το κλασικό έργο της κορυφαίας Αμερικανίδας πεζογράφου.
Αυτή είναι η ιστορία της Δεσποινίδας Αμέλια, με τα σταχτιά, αλλήθωρα μάτια, σε μια επαρχιακή πόλη του αμερικανικού Νότου. Το πώς ερωτεύθηκε τον Εξάδελφο Λάιμον, έναν καμπούρη νάνο, και πώς ο καμπούρης αυτός μετέτρεψε το εμπορικό της σε πολύβουο καφενείο. Αυτά μέχρι την επανεμφάνιση του πρώην άντρα της, του εγκληματικά όμορφου Μάρβιν Μέισυ.
Μια εξωφρενική όσο και σπαραχτική ιστορία στη στιλπνή και ποιητική πρόζα της Κάρσον ΜακΚάλλερς.

 

Καθώς ψυχορραγώ - 1970, Ουίλλιαμ Φώκνερ

Ένας πατέρας και τα πέντε παιδιά του - τέσσερα αγόρια και ένα κορίτσι - μαστορεύουν το κιβούρι της πεθαμένης γυναίκας του και μητέρας τους για να το μεταφέρουν από τη μια άκρη στην άλλη της επαρχίας Γιοκναπατάουφα του Αμερικάνικου Νότου, μέσα από χίλιες περιπέτειες, κινδύνους και κωμικοτραγικά περιστατικά, όπου η βρωμιά και η απανθρωπιά που συγκλόνιζαν το Νότο δίνονται ανάγλυφα.

Το έργο αυτό ο Φώκνερ το έγραψε νέος (το 1929), δουλεύοντας νυχτοφύλακας, ανάμεσα στα μεσάνυχτα και στις τέσσερις το πρωί, μέσα σε έξι βδομάδες. Σήμερα θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της αμερικανικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα.

 

Μπάρτλεμπυ, ο γραφιάς (Κι άλλες τρεις ιστορίες) - 1984, Χέρμαν Μέλβιλλ

Πριν καιρό, πόσο ακριβώς δεν έχει σημασία, εγώ γέρος άνθρωπος, μετοίκησα από την ύπαιθρο στην πόλη, έχοντας γίνει ο αναπάντεχος κληρονόμος ενός παμπάλαιου αρχοντικού σε κάποιο στενορύμι μιας από τις κάτω γειτονιές, εκεί όπου άλλοτε ήταν το στέκι της κομψότητας και της μόδας, γεμάτο εύθυμα κέντρα και νυφιάτικες παστάδες· μα τώρα τα πιο πολλά τους μεταμορφωμένα σε λογιστήρια και αποθήκες. Δέματα και κιβώτια σφετερίζονται τη θέση των καναπέδων· κατάστιχα και λογιστικά βιβλία απλώνονται εκεί όπου άλλοτε τα πρωινά βουτύρωναν λαχταριστές φρυγανιές. Σε τούτα τα παλιά λημέρια οι άλλοτε ένδοξες λουκούλιες μέρες έχουν χαθεί.

Το πλουσιόπαιδο - 1996, Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ

Εκτός από τέσσερα μυθιστορήματα, "Η όψη αυτή του παραδείσου" (1920), "Όμορφοι και καταραμένοι" (1922), "Ο μεγάλος Γκάτσμπυ" (1925), "Τρυφερή είναι η νύχτα" (1934) και ένα πέμπτο μυθιστόρημα ημιτελές, "Ο τελευταίος μεγιστάνας" (1940), ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ έγραψε στη διάρκεια της ζωής του (1896-1940) περί τα εκατόν εξήντα διηγήματα, νουβέλες, αυτοβιογραφικά κ.ά., μερικά από τα οποία λογίζονται ισοδύναμα αν όχι ανώτερα από τα μυθιστορήματά του.

"Το πλουσιόπαιδο" ανήκει στη συλλογή με τον τίτλο "Όσοι νεαροί θλιμένοι" (1929). Καθρεφτίζει την ασωτία, την τρέλα της δεκαετίας του '20 που πίστεψε στο χρήμα, στην έλλειψη συμβάσεων, στην τζαζ, στο πιοτό, και κατά τη διάρκεια της οποίας το κέντρο της αμερικάνικης ζωής μεταφέρθηκε στις μεγάλες πόλεις, με βασικές ανακατανομές πλούτου και κοινωνικής διάρθρωσης. Ο Φ. Σ. Φιτζέραλντ, πέρα από ένας προικισμένος πεζογράφος, παραμένει ο πιστός παρατηρητής και χρονικογράφος της εποχής του.

Ανθολογία του μαύρου χιούμορ - 1996

Μαρκήσιος ντε Σαντ, Σαρλ Φουριέ, Έντγκαρ Άλαν Πόε, Σαρλ Μπωντλαίρ, Λούις Κάρολ, Βιλιέ Ντε Λ' Ιλ Αντάμ, Λωτρεαμόν, Τριστάν Κορμπιέρ, Λίχτενμπεργκ, Τόμας Ντε Κουίνσυ, Φρειδερίκος Νίτσε, Σαλβαντόρ Νταλί, Αρθούρος Ρεμπώ, Ραϋμόν Ρουσσέλ, Φράνσις Πικαμπιά, Γκυγιώμ Απολλιναίρ, Φραντς Κάφκα, Βενιαμίν Περέ,Πάμπλο Πικάσσο, Ζακ Πρεβέρ, Τζόναθαν Σουίφτ, Αντρέ Ζιντ, κ.ά.

"Το μαύρο χιούμορ είναι οριοθετημένο από πολλά πράγματα, όπως απ' την ηλιθιότητα, τη σκεπτικιστική ειρωνεία, την αστειότητα χωρίς οξύτητα· είναι ο κατ' εξοχήν θανάσιμος εχθρός της αισθηματικότητας, που αιώνια έχει το ύφος ότι πνέει τα λοίσθια, που βρίσκεται πάντα στο γαλάζιο φόντο", γράφει ο Μπρετόν.

Ένας γαλαξίας συγγραφέων, βιογραφίες εκτυφλωτικές, παρουσιάζεται και ανθολογείται. Ο Μποντλέρ, ο Ρεμπό, ο Ντε Λ' Ιλ Αντάμ, ο Ζαρί, ο Απολινέρ, ο Λωτρεαμόν, ο Πόε, ο Κάφκα, ο Νίτσε, ο Σαντ, ο Νταλί, ο Πικάσο, ο Ζιντ, ο Κρο, ο Σουίφτ και άλλοι, εξυψώνουν ό,τι αποκαλείται χιούμορ στον πιο υψηλό και μαύρο βαθμό της λογοτεχνικής του έκφρασης.

 

 Τρεις απόκληροι (Μπάρτλεμπυ, ο γραφιάς. Ο βιολιστής. Τζίμυ Ρόουζ) - 2010, Χέρμαν Μέλβιλ

Άραγε τι ενώνει αυτές τις τρεις ιστορίες; Μία παράμετρος είναι σίγουρα η σκληρότητα και η αναλγησία της κοινωνίας απέναντι στους απόκληρους της ζωής. Κι εάν στο "Μπάρτλεμπυ" είναι η ματιά και η φωνή του ηλικιωμένου δικηγόρου που απονέμουν μια κάποια δικαιοσύνη στον ανέστιο γραφιά, στον "Βιολιστή" υπάρχει η αναγνώριση της ωριμότητας και η δικαίωση της ανωνυμίας στην οποία έχει περιέλθει ο ήρωας. Ένας παρηγορητικός μύθος και μια εύγλωττη αλληγορία για την όποια αποθέωση γνωρίζουν οι "επώνυμοι". Όσο για τον άλλοτε πλούσιο και σήμερα πένητα "Τζίμυ Ρόουζ", το στωικό χαμόγελο που επιμένει να διατηρεί, σε πείσμα κάθε καταδρομής της μοίρας, είναι αυτό που τον σώζει και τον διατηρεί στα κακά γεράματά του.
Σήμερα, ύστερα από είκοσι και πλέον χρόνια, ξαναγυρίζοντας στις τρεις αυτές μεταφράσεις, είναι σαν να κάνω ένα προσκύνημα στις αξίες που έμαθα από μικρός να υπηρετώ, και που η απόσταση ανάμεσα σ' αυτές και τις σημερινές ισοπεδωτικές συνθήκες κάνουν την επιστροφή μου ακόμα πιο επιτακτική.

Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των Θαυμάτων (αναθ. έκδ.) - 2013, Λιούις Κάρολ

"Ο Λιούις Κάρολ πέτυχε αυτό που κανένας άλλος δεν μπόρεσε ποτέ. Πέτυχε να αναπλάσει τον κόσμο της παιδικής ηλικίας έτσι ώστε εμείς να ξαναγινόμαστε παιδιά. Η Αλίκη δεν είναι παιδικό βιβλίο, είναι το μοναδικό βιβλίο με το οποίο γινόμαστε παιδιά." Βιρτζίνια Γουλφ

Η "Αλίκη" δεν είναι ένα βιβλίο για παιδιά. Η Χώρα των Θαυµάτων (ή του Παραδόξου) στην ουσία είναι η χώρα όπου βασιλεύει το nonsense. Όρος αµετάφραστος στα ελληνικά, όπου η πλησιέστερη απόδοση θα µπορούσε να είναι: το παράλογο ή το παρανοϊκό. Η "Αλίκη" είναι ένα βιβλίο περί παιδιών, και µάλιστα κοριτσιών άνηβων κατά προτίµηση. "Αγαπώ όλα τα παιδιά, εκτός από τ' αγόρια" γράφει σ' ένα του γράµµα ο συγγραφέας. Ίσως γι' αυτό µεταµορφώνει ένα αρσενικό µωρό σε γουρουνάκι στο έκτο κεφάλαιο του βιβλίου.

Επιστρατεύοντας την ιδιότητά του ως µαθηµατικού και το ταλέντο του ως παραµυθά, ο L. Carroll αποδύεται σε µια επιχείρηση γοητείας µε σκοπό να θέλξει την κάθε µικρή Αλίκη. Το παραµύθι του παραβιάζει συστηµατικά την καθιερωµένη λογική των ενηλίκων, πλησιάζοντας και φλερτάροντας µε τον άλογο τρόπο που πολλές φορές τα µικρά παιδιά σκέφτονται και αντιδρούν. Χρησιµοποιεί την αλληγορία, τις γνώσεις του της επιστήµης αντεστραµµένες και πασπαλισµένες µε άφθονο χιούµορ. Το κεφάλαιο "Το τσάι των τρελών" είναι µια πραγµατεία πάνω στην έννοια του Χρόνου. Γραµµένη από έναν φανατικό παιδόφιλο, η Αλίκη, εάν ο όρος αυτός δεν είχε πάρει την αρνητική σηµασία που η κοινωνία τού έχει προσδώσει, παράλληλα µε διανοητικό παιχνίδι είναι µαζί κι ένα κείµενο που το διαπερνά µια αισθησιακή αύρα. Σηµασία έχει ότι η µικρή Αλίκη, µαζί κι ο αναγνώστης, έχει συνηθίσει να της συµβαίνουν µόνο πράγµατα ασυνήθιστα, που αφαιρούν τη ρουτίνα της ζωής και δίνουν στα γεγονότα νόηµα. Θα έλεγα, µοιάζει µε οδηγία ζωής τόσο για τους ήρωες όσο και για τον αναγνώστη.